Na twee jaar nieuwe ervaringen opdoen in mijn leven, zoals: lockdowns, een avondklok, testen voor toegang, QR code om ergens naar binnen te gaan, mensen die een prik nemen om vrij te kunnen reizen, demonstraties, maar ook met de spanningen die er nu zijn rondom Oekraïne vraag ik mij af, wat is vrijheid eigenlijk? Het is toch wel een bijzondere tijd om dat te ervaren op z’n minst. Als ik kijk naar mijzelf en ons gezin, dan waren we twee jaar als gezin niet uit eten geweest, ook niet op vakantie. Mijn haar groeit tegen het dak omdat ik tijdens de lockdown niet naar de kapper kon (of eigenlijk niet wilde onder de voorwaarden die er waren). Na een paar keer zelf knippen heb ik het maar laten gaan, ik vind het wel best. Toch voelde ik mij af en toe beperkt in mijn vrijheid als ik er nu op terugkijk. Ik voelde mij niet helemaal vrij om te kunnen doen en laten wat ik wilde doen. Mijn gevoel daarin veranderde naarmate het duurde, en het veranderd nog steeds merk ik. Het voelt ‘ruimer’ en niet meer als iets wat ik heb en wat vervolgens van mij afgepakt kan worden, ik realiseer me dat ik het soms ‘ben’, maar soms ook niet. Afijn, het geheel ervan liet me reflecteren over wat vrijheid nu eigenlijk is, wat het betekend om vrij zijn. Dit artikel is mijn gedachten gang daarover.
Ons grootste goed
Vrijheid is ons grootste goed wordt vaak genoeg gezegd. Er zijn oorlogen om gevoerd en vele mensen hebben in die strijd hun leven gegeven voor jouw en mijn vrijheid, dat herdenken we jaarlijks. Het wordt gebruikt om te benadrukken hoe kostbaar die vrijheid is en dat we dat nooit meer mogen weg geven. We stellen dat het een fragiel iets is, waar we met elkaar over moeten waken.
Religies beloven ons ook vrijheid, is het niet in dit leven dan is het in het hiernamaals. Al eeuwen wordt er, ook door religies, gestreden om en voor vrijheid en wordt er gestreden tegen de bezetters daarvan. Vrijheid van zelfexpressie en vrijheid van meningsuiting is in sommige delen van de wereld inmiddels normaal en in andere delen van de wereld nog niet (of niet meer). Het recht om ons te verzetten als we voelen dat onze expressie of meningsuiting in het geding komt, noemen we ook vrijheid. Maar wat doen we uiteindelijk met deze vrijheid?
Wat verstaan we onder vrijheid?
Maar wat we verstaan we nu onder ‘vrijheid’ dan precies? Voor de meesten van ons is vrijheid een idee, maar geen realiteit. Wanneer we over vrijheid praten of erover nadenken, willen we vooral naar buiten toe vrij zijn, kunnen gaan en staan waar we willen. Reizen waar we naar toe willen. Zeggen wat we willen, wanneer we dat willen? Of is het doen wat je wilt, waar je maar wilt? Is het dat je altijd maar kan kiezen wat je wilt? Vrijheid om met een man of een vrouw samen te zijn, om gender neutraal te willen zijn? De vrijheid om een opleiding te doen of om te lezen wat je wilt, of om helemaal niks te willen leren, lezen of doen? De uiterlijke uiting van vrijheid lijkt in ieder geval buitengewoon belangrijk te zijn. Vooral in de landen waar deze onderdrukt wordt, wordt hard gestreden om deze vrijheid van zelf expressie. In landen waar we wel deze uiterlijke vrijheid hebben, wordt vooral gezocht naar vrijheid om genot en plezier te mogen beleven en zijn we vaak op zoek naar ‘meer’ daarvan.
De enige vraag die juist is, is ligt vrijheid verscholen in iets wat we in de buitenwereld kunnen vinden of zit vrijheid in ons?
Is het vrijheid dat je een keuze hebt?
Een keuze tussen het ene of het andere zie ik zelf niet als vrijheid. Daar waar je uit kunt kiezen staat van te voren al vast en staat daarom nooit in het teken van volledige vrijheid. Waarom willen we als mensen eigenlijk zo graag kiezen? Ik vond multiple choice vragen vroeger op school ook fijner, maar waarom is dat? Heb je door dat het voorgeschoteld krijgen van een keuze je eigen creativiteit en daarmee vrijheid om met een eigen invulling te komen ontzettend beperkt wordt?
Bij een volledige heldere en een pure geest is er helemaal geen sprake van keuze, je hoeft dan niet te kiezen, je weet direct, precies wat je moet doen, er is slechts die directe actie. Er is dan geen twijfel, geen wikken en wegen tussen het één en het ander. Alleen als er twijfel en onzekerheid is ga je kiezen tussen het een of het ander. Keuze voorkomt dus vrijheid. Zo lang er verwarring is, is er geen vrijheid.
Vrijheid om te doen wat je wilt
Ik denk dat zolang men vrijheid beschouwd als een ‘bewegingsvrijheid’, dus of om fysiek te kunnen gaan en staan waar we willen en doen wat we willen, of anderzijds kunnen denken en zeggen wat we willen, dat dit een oppervlakkige vorm van vrijheid is. Je merkt hierin dan ook, dat iets van binnen in jou getriggerd wordt op het moment dat hieraan gekomen wordt. Dus als iets of iemand buiten jouzelf zit aan iets waar jij jouw gevoel van vrijheid aan koppelt, dan voel jij je aangevallen, dan voel je je onderdrukt en kom je in actie, dan kom jij op voor jouw vrijheid. (dan wil je een vrijheid van dat ‘iets’) Dus als je ineens niet meer fysiek kan gaan en staan waar je wilt of je mag niet zeggen wat je wilt. Dan voelen we ons aangetast in onze vrijheid en strijden we om dat ene stukje weer terug te krijgen.
Maar dat is niet de fundamentele vorm van vrijheid waar ik op doel, het is geen vrijheid van ‘iets’ die ik zoek, maar die vrijheid in het geheel te kunnen voelen in geest en hart. Een geest en hart te hebben die volledig vrij zijn. Niks te hoeven, niks te hoeven worden, niks anders te hoeven doen om iemand te zijn, niks te vrezen om te verliezen.
Niet dus om vrij te zijn van een enkel ‘iets’ wat op ons dat moment stoort. Want wanneer we vrijheid op deze manier benaderen zullen het we het ‘iets’ slechts gaan vervangen door iets anders, zij het in een andere vorm, maar het is daarom nog steeds geen vrijheid. Het is slechts een gewijzigde voortzetting van iets wat er al was, hetzelfde maar dan verpakt in een andere vorm en daarom is het geen vrijheid. We blijven gevangen. Als de richting al bepaald is, en daarmee de keuze al vaststaat, is er geen volledige vrijheid.
PS
Als vrijheid kunnen doen en laten is wat je maar wilt, dan valt een lockdown invoeren daar ook onder toch, of een bom gooien of iemand pijn doen? Je doet wat jij wilt immers?
De gevangenis
(De wereld die we zelf creëren, maar die ons eigenlijk gevangen houdt.)
Ik vraag me af, willen we eigenlijk wel écht, écht vrij zijn? Of willen we liever toch vrijheid van 1 ding wat ons op dat moment hindert? Is het niet juist zo dat we volledige vrijheid een beetje te eng vinden? We willen en zoeken alsmaar sturing, we willen directie hebben en zekerheid, we willen hou vast. Hoe fijn is het als iemand je gewoon zegt wat je moet doen? De regeltjes volgen en niet buiten de boot vallen. Doe maar ‘normaal’..
Willen we de verantwoordelijkheid van een volledige vrijheid eigenlijk wel?
Het doet mij denken aan iets wat ik mij laatst ook realiseerde en hoe we als maatschappij op dit moment functioneren. We zoeken vrijwillig naar mensen die ons vertellen wat we het beste kunnen doen, we gaan naar de dokter en slikken braaf wat voorgeschreven wordt. We gaan naar een advocaat bij een geschil, die weet het beste wat we kunnen doen. Voor een hypotheek doen we het beste rekensommetje wat iemand voor ons kan maken en daar leggen we ons jaren aan vast. We geven ons stem weg aan politici en schuilen dan achter het feit dat hun volksvertegenwoordigers zijn en namens ons met de beste intentie de beste beslissingen maken. Advies om het juiste te doen, of bevestiging om wat we willen gaan doen vragen we vrijwillig constant overal buiten onszelf. We leggen de verantwoordelijkheid voor ons handelen buiten ons neer en noemen dat dan verantwoordelijk. Feit is dat we o.a. op deze manier geconditioneerd zijn, wij allemaal. En geconditioneerd zijn is een hele taaie kluif voor een volledige vrijheid van hart en geest.
Deze conditionering is eigenlijk de gevangenis waarin we leven.
De muren van de gevangenis
(De muren van de gevangenis zijn de kaders waarbinnen we (proberen te) leven.)
Zijn we niet opgevoed om altijd maar iets te moeten worden, om iets hogers te bereiken (later dit of dat). Of dat nu in de materiele wereld is waar ons wordt geleerd dat hoe meer je leert, hoe meer je verdient, hoe meer je waard bent. Hoe groter huis je mag hebben, dan je aanzien krijgt etc. En als je dat eenmaal ‘bereikt’ hebt, zelfs als het je doodongelukkig maakt, dan ga je er toch mee door, anders vindt men daar wel wat van. Dan voldoe je ineens niet meer aan het ideaalbeeld, je hebt het al die jaren toch ook niet voor niks gedaan immers.
Of dat het in de spirituele wereld of in het geloof gaat om het bereiken van bijvoorbeeld ‘verlichting’, of in de hemel komen, een goddelijk pad volgen, mediteren, oefeningen doen om het uiterlijke met het innerlijke te verenigen. Wat is het verschil als je het doet vanuit een plek om het ‘nu’ te ontvluchten. Wat is het verschil als het dat alsmaar- meer-bereiken-willen typetje, wat in ons allen schuilt, als dat typetje diegene is die het roer uiteindelijk in handen heeft? > Het is exact hetzelfde!
Het komt voort uit het conflict in jezelf dat waar je je nu in het leven bevindt niet oké is. Dat je iets moet doen, om iets te worden of iets anders te voorkomen (een angst om iets niet te hebben) Terwijl nu het enige moment is waarvan je met zekerheid kunt zeggen dat het er daadwerkelijk is, dat gaat altijd op! Het heeft geen nut om dit feit te ontvluchten, je houdt jezelf voor de gek. Wie zegt dat dat latere moment bestaat? In die conditionering ligt een constante focus op een toekomstig moment, een moment in de toekomst waar we ons vizier op richten, uit een ontevredenheid vanuit je huidige blik op wat er nu is.
Beeld je alleen in dat wanneer je je vizier ergens op richt, op dat ene punt verderop, dat dat punt scherp wordt, maar dat alles eromheen wazig wordt. Je kunt het met je camera of met een verrekijker eenvoudig zien, focus op een punt ver van je af en alles dichtbij wordt wazig. Het werkt in je hoofd niet anders. Altijd de focus op een punt waar je eigenlijk wilt zijn, zorgt voor een wazige kijk op het punt waar je nu bent in je leven. En dat blijft zo op het moment dat je blijft focussen op dat punt aan de horizon. Je bent het met mee eens hoop ik, dat wanneer je je leven bekijkt met deze focus op het punt verderop, dat je niet volledig vrij in geest en hart bent.
Politie (gevangenisbewaarder)
(Binnen die zelf opgeworpen muren is er ook een politieagent die de boel bewaakt.)
Autoriteit kom je daarom vanzelf tegen als je vrijheid onderzoekt. Autoriteit kan onze vrijheid flink onderdrukken. Maar regels, of je het nu wetten noemt of afspraken zijn in een samenleving handig (nodig?) en in zekere zin politie (mensen die op de regels nazien) misschien ook wel. Ik snap dat dit aanleiding tot een discussie kan zijn, maar bijvoorbeeld rechts houden op de weg en iemand van rechts voorrang geven zijn handige afspraken om ongelukken te voorkomen. Het is niet waar ik in dit stukje de aandacht aan wil geven, het zijn ook niet direct de zaken waarbij je van binnen autoriteit ervaart.
Ik haal hier de politie in dit voorbeeld aan omdat iedereen hier een beeld van heeft, iemand met een pet op die controleert en met het vingertje wijst als je het niet goed doet. Veel van ons vinden het vervelend om gecontroleerd te worden en als er iemand is die ons verteld wat je wel en niet mag.
Het is voor mij de inleiding waar ik het in deze alinea wél over wil hebben en dat is onze interne politieagent die we hebben geïntroduceerd. De politieagent in ons die waakt over alles wat jij wel en niet mag van jezelf. Regels die je zelf hebt opgeworpen en waar je je aan moet houden. En die regels kunnen je al meegegeven zijn in je opvoeding, de normen en waarden die je heb meegekregen, in je opleiding, in tradities, in relaties of door ervaringen die je hebt opgedaan. (dit zijn alle stuk voor stuk onderdeel van de muren van dezelfde gevangenis die ik hierboven beschreef.)
De gehoorzaamheid aan deze interne politieman komt voort uit angst. Angst om het fout te doen, om veroordeeld te worden, om de foute keuze te maken, angst om onafhankelijk te zijn, angst om ergens geen onderdeel van uit te maken, angst om alleen te zijn, angst om niet gewaardeerd te worden, om pijn niet te ervaren etc.
Het is juist diezelfde angst waardoor er een verlangen ontstaat naar een bepaald gezag, het is angst die gezag omhelst. We willen leven op een gerespecteerde en door de samenleving geaccepteerde manier. Een manier die de samenleving heeft vast gesteld, zo moet het. We willen ons daaraan conformeren, maar het is juist deze angst om hier niet aan te voldoen die onze geest en hart conditioneert. Het is deze verslaving en de angst die daarbij hoort die we als samenleving hebben opgebouwd en waar onze hart en geest slaaf van is geworden. Wij hebben dit zelf gecreëerd door onze hebzucht en onze ambitie, onze afgunst naar andere, jaloezie en onze alsmaar groter wordende drang naar meer enzovoorts.
In angst is er geen vrijheid
Eigenlijk zou ik wat dieper moeten ingaan op wat angst nu precies is, maar dat zal ik in een later stukje meer uitgebreid proberen te doen, ik ben daar ook nog wel mee aan het puzzelen eigenlijk. Ik ga er hier dus wat korter op in. Ik doel niet op een bepaalde angst hier, een fysieke angst die bij direct gevaar op treedt zoals voor spinnen, of hoogtevrees o.i.d., maar ANGST in de ruimste zin van het woord, de psychologische angst wat in ieder mens op de wereld huist. Angst voor iets wat mogelijk gaat gebeuren, angst voor wat er morgen komen gaat. Daar wil ik wat aandacht aan besteden en m.i. zijn daar twee zaken voor van belang om te begrijpen, dat is ‘tijd’ en dat is ‘denken’ (gedachtes).
Tijd in de zin van een beweging, van hier naar daar, van A naar B, van hier naar een toekomstig moment. Dat heeft weer te maken dat we tijd denken nodig te hebben om iets te bereiken, om iets te worden, waardoor onze focus op dat punt verderop blijft. Als de tijd om van A naar B te komen in het geding komt, dan rijst angst. Omdat we nog niet zijn waar we willen zijn, willen we meer tijd en denken ook dat meer tijd nodig is omdat we constant meer willen worden, maar willen bereiken. Feit blijft dat we altijd blijven denken aan morgen. (morgen gratis bier)
Gedachtes in de zin van beelden. We denken in beelden. Denken is eigenlijk plaatjes vormen in ons hoofd, we vormen plaatjes van onszelf, vormen scenario’s van hoe we onszelf zien nu, maar vormen ook een beeld in ons hoofd van onze toekomstige zelf. Hoe dat eruit ziet en daar komt weer een gevoel uit voort. In hoe het voelt, de emotie die het teweeg brengt, zit er geen enkel verschil in een plaatje wat ons hoofd vormt door denken (fictie), of iets wat we in werkelijkheid ondervinden, het geeft een even sterke reactie. Dit denken en tijd is een twee-eenheid als we het over angst hebben en ik durf te zeggen dat hierin de wortel van onze angst ligt.
Zodra we een beeld over onszelf vormen, wordt dat beeld versterkt door ervaringen. Of dat nu een ervaring is die geweest is en we absoluut nooit meer mee willen maken, of een ervaring die ons juist een groot genot of plezier bracht en waar we in de toekomst meer van willen. Het kan een situatie zijn waarin we ons voor altijd voorstellen en nooit meer over zal gaan. Of een situatie die we onszelf inbeelden en derhalve denkbeeldig iets gaat brengen. Aan al deze situaties koppelen we een gevoel en daar waar we een gevoel aan koppelen ontstaat tegelijk angst, angst dat we dat nog eens mee maken, angst dat iemand het van je afpakt, angst dat je het nooit zult bereiken, angst voor ouderdom, angst voor de dood, angst, angst om niet geliefd te worden, angst wat men van je vindt, angst voor de onzekerheden van morgen, angst voor eenzaamheid etc.
Onder het begrijpen en volledig doorgronden (zien) van de aard van deze verslaving ligt m.i. ware vrijheid verborgen.
Vrijheid is verantwoordelijkheid
Mijn laatste stukje in de blog ging over verantwoordelijkheid, over hoe wij de oorzaak zijn, maar ook de oplossing. Verantwoordelijkheid en vrijheid gaan samen hand in hand. Denk er maar eens aan wanneer iemand jou verteld dat je ergens verantwoordelijk voor bent, of als je jezelf een verantwoordelijkheid oplegt. Is dat dan vrijheid?
Wat als volledige vrijheid verantwoordelijkheid is?!
Verantwoordelijkheid heeft een heel andere betekenis als er volledige vrijheid is. Verantwoordelijkheid is niet het ontkennen van volledige vrijheid, ze gaan samen. Wanneer er de diepe fundamentele realiteit van vrijheid is, heeft verantwoordelijkheid betrekking op het hele leven en niet op één stukje ervan. Het gaat om het geheel zien en niet een stukje ervan. Het houdt zich bezig met de hele activiteit van de geest en het hart en niet met één bepaalde activiteit of een richting of uiting ervan.
Vrijheid is de totale harmonie van het geheel waarin verantwoordelijkheid net zo natuurlijk is als die mooie bloem in de berm. Het wordt niet besloten of die bloem daar groeit, niemand beslist of die bloem daar of daar moet staan, het wordt de bloem niet opgelegd waar het opkomt > het is slechts het natuurlijke resultaat van volledige vrijheid. Zonder verantwoordelijkheid is er geen vrijheid. Elke uitdaging beantwoorden uit vrijheid is verantwoordelijkheid. Het is de reactie die voortkomt uit onvrijheid die onverantwoordelijk is. De geest die afhankelijk is van gehechtheid (de conditionering) wordt onverantwoord aan het geheel.
Vrijheid is een onvoorwaardelijke liefde, die in haar ware aard verantwoordelijk is voor die mooie bloem zomaar in de berm, en voor de naaste, of de naaste nu naast de deur is of duizend kilometer verderop.
”Compassie is de essentie van vrijheid”. J. Krishnamurti
